الیف شفق؛ در میان نویسندگانی که برای صد سال بعد می‌نویسند
سهراب سیرت، بی‌بی‌سی
در وسط جنگلی در حومه اسلو، جنگل دیگری در حال روییدن است که قرار است حدود صد سال بعد، کاغذ مورد نیاز برای چاپ صد عنوان کتاب از صد نویسنده را تامین کند. تا به این ترتیب جنگلی به کتابخانه‌ای مبدل شود. اما تا سال ۲۱۱۴ میلادی به غیر از نویسندگان آن هیچ کسی، از محتوای این کتاب‌ها چیزی نخواهد دانست.
این طرح بلندپروازانه و بی‌نظیر زاییده فکر یک هنرمند اسکاتلندی است. در این پروژه هنری که "کتابخانه آینده" نام دارد، هر سال فقط یک نویسنده از گوشه‌ای از جهان انتخاب می‌شود و او دست‌نویسی از یک اثر جدیدش را در مراسمی به این کتابخانه اهدا می‌کند.
اثر او در همین‌جا داخل جعبه‌ای قفل می‌شود و نویسنده تعهد می‌سپارد که درباره محتوای آن به هیچ کسی، چیزی نخواهد گفت. نویسندگان "کتابخانه آینده" تنها اجازه افشای عنوان کتاب شان دارند.
یک دستگاه چاپ با راهنمای استفاده از آن هم با این مجموعه‌های ادبی یکجا نگهداشته می‌شود که اگر در قرن بعدی صنعت چاپ کلا از بین برود و فراموش شود، با این دستگاه چاپ این پروژه بتواند کامل شود.
امسال، الیف شفق (شافاک)، نویسنده معروف بریتانیایی-ترکیه‌ای نسخه دست‌نویس کتابش را به این کتابخانه سپرد. او در میان فارسی‌زبانان با کتاب "ملت عشق/چهل قانون عشق" شناخته می‌شود.
خانم شفق بعد از مارگرت اتوود و دیوید میچل، سومین نویسنده‌ای بود که برای این پروژه انتخاب شد.
الیف شفق در یکی از برنامه‌های سخنرانی‌اش در لندن
هفته گذشته از خانم شفق در یکی از برنامه‌های سخنرانی‌اش در لندن درباره سهمش در این پروژه ادبی -هنری پرسیدم. از نظر او این طرحی فوق‌العاده است:
"برای من وقتی [آخرین تابو ] را می‌نوشتم، احساسم این بود که نامه‌ای می‌نویسی و داخل بطری/بوتل می‌گذاری و آن را به دست رودخانه‌ای می‌سپاری و با آنکه نمی‌دانی که چه خواهد شد و آیا خوانده خواهد شد یا نه، اما به جریان رودخانه اعتماد می‌کنی."
"آخرین تابو" عنوان کتاب الیف شفق در این پروژه است. با آن از عنوان کتاب او و با توجه به فعالیت‌های اجتماعی و کارنامه ادبی الیف شفق، برخی شاید بتوانند محتوای آن را حدس بزنند، اما این که دقیقا او درباره چه چیزی نوشته است و داستان کتابش چیست، به قول معروف خودش می‌داند و خدایش.
ایده "کتابخانه آینده" از کجا آمد؟
کتی پاترسون، هنرمند اسکاتلندی که بنیان‌گذار این پروژه است در مصاحبه‌ای با بی‌بی‌سی می‌گوید برای نخستین بار این ایده زمانی در ذهنش رسید که در حال نقاشی کردن حلقه‌های یک کنده درخت بود.
"بیرون آمدن یک کتاب از داخل درخت را تصور می‌کردم. پیوندی که میان حلقه‌های درخت و فصول تخیلی کتاب‌ها وجود داشت. تصور این که کلمات نویسنده‌ها مثل درختان می‌رویند و به مرور زمان مثل درخت تکامل پیدا می‌کنند و این که تا حاصل دادن جنگل هیچ کلمه‌ای از آنها خوانده نمی‌شود."
این کانسپت و ایده شاعرانه او باعث شد تا دست به‌کار شود، و طرحش را عملا شروع کند. او می‌گوید هزار نهال در گوشه‌ای از نروژ قبل از شروع پروژه برای "کتابخانه آینده" کاشته شد و امیدوار است که این درخت‌ها در حدود صد سال آینده کاغذ کافی مورد نیاز چاپ صد کتاب را فراهم کنند.
کتی پاترسون، هنرمند اسکالندی که بنیان‌گذار این پروژه است
هدف دیگر این پروژه حفظ شکل فعلی کتاب است. با توجه به پیشرفت روزافزون فناوری ممکن است روزی برسد که دیگر کتابی به شکل کنونی‌اش چاپ نشود.
خانم پاترسون می‌گوید: "چیزی که درباره این پروژه جالب است این است که به طور همزمان در خود زمان به عقب و جلو می‌رود. با توجه به مادیت کتاب و فیزیکی بودن اشیا به زمان گذشته برمی‌گردد و همین طور عمیقا به آینده در زمان سفر می‌کند. آینده ای نامشخص. در حال حاضر نمی‌توانیم پیش بینی کنیم که در آینده کتاب چه شکل و فرمی خواهد داشت"
خانم پاترسون که ۳۷ سال دارد، با آن که این طرح را ساخته است خودش شاهد کامل شدن آن در حدود صد سال آینده نخواهد بود و در مرحله‌ای باید کارهای این پروژه به دیگری تحویل بدهد:
"کمی مشوش کننده است و خیلی هم عاطفی و شورانگیز است که کسانی که امروز هستند شاید نتوانند کتاب را بخوانند.
خانم پاترسون که اخیرا صاحب فرزندی شده، امیدوار است که فرزندش بتواند شاهد کامل شدن این پروژه باشد.
قدم گذاشتن در جای پای نویسندگان
نویسندگان همه ساله در مراسم تحویل کتاب شان با گروهی از مسئولان و مشتاقان ادبیات و هنر به محلی می‌روند که درختان مربوط به "کتابخانه آینده" در حال نمو است. در آنجا برنامه مختصری برگزار می‌شود و نویسنده عنوان کتابش را افشا می‌کند و نسخه دست‌نویس آن در محل مخصوصی که برایش ساخته شده "مهر و موم" می‌شود.
اسم کتاب دیوید میچل که برای "کتابخانه آینده" نوشته "از من جاری می‌شود، آنچه را زمان می‌خوانید" است
هر سال نویسنده جدیدی که به این پروژه می‌پیوندد در این محل جای قدم‌های نویسنده قبلی قدم می‌گذارد تا ارتباط زنجیره‌ای میان نویسندگان به شکل نمادین تا آخر این پروژه در سال ۲۱۱۴ حفظ شود.
الیف شفق می‌گوید در مراسمی که او کتابش را تحویل داد، شماری از مقام‌ها با فروتنی تمام در آن برنامه مختصر شرکت کرده بود و دیدن جوانان و کودکان محل شرکت در آن برنامه برایش خوش‌آیند بوده است.
نویسندگان این کتابخانه چگونه انتخاب می‌شوند؟
بنیان‌گذار "کتابخانه آینده" می‌گوید، هیأت مدیره‌ای تخصصی که برای این پروژه تشکیل شده است مسئول انتخاب نویسندگان آن است.
"ما به طور دلسوزانه‌ای تلاش می‌کنیم این پروژه را برای صد سال نگهداریم و حفظ کنیم و همه باهم مشورت می‌کنیم برای تهیه فهرست طولانی‌تر برگزیده‌ها و فهرست مقدماتی و مواردی از این قبیل."
الیف شفق می‌گوید این طرحی تساوی‌گراست و به تنوع اهمیت می‌دهد.
قبل از الیف شفق دو نویسنده دیگر: مارگرت آتوود کانادایی ۷۹ ساله و دیوید میچل بریتانیایی ۴۹ ساله، کتاب‌های شان را به این کتابخانه تحویل داده‌اند.
خانم آتوود در مصاحبه‌ای درباره این پروژه گفته است:"به این می‌ماند که ازت خواسته شود یک کلیه‌ات را به یکی از عزیزانت هدیه بدهی."
عنوان‌های کتاب خانم آتوود و آقای میچل به ترتیب: "ماه سرسری‌نویس ( Scribbler Moon) و "از من جاری می‌شود، آنچه را زمان می‌خوانید" (ّ From Me Flows What You Call Time) است.
خانم آتوود در مصاحبه‌ای درباره این پروژه گفته است: "به این می‌ماند که ازت خواسته شود یک کلیه‌ات را به یکی از عزیزانت هدیه بدهی."
تم مورد نظر این پروژه روی مفاهیمی مثل "تخیل" و "زمان" تمرکز دارد و آثاری با سبک‌های مختلف و در قالب‌های مختلف ادبی مشمول آن هستند.
به نظر می‌رسد "کتابخانه آینده" که ماحصل "تخیل" یک هنرمند است، روزگار زندگی نسل‌های مختلفی را در طول صد سال به هم می‌رساند.
این طرح همچنین زمینه سفر صد نویسنده در"زمان" را مهیا کرده است. سفری که برای مخاطبان آنها در قرن ۲۲ هم تماشایی خواهد بود.
