فریبرز رئیس‌دانا؛ 'فیلسوف زندگی توده‌ها' درگذشت
آرش حسن‌نیا، روزنامه‌نگار
رئیس دانا در توصیف برنامه هدفمندی یارانه‌ها آن را «فشردن گلوی کارگران و زحمتکشان و حمله همه‌جانبه به سفره خالی آنان» نامید.
در گفت‌وگویی با همان شور و حرارت همیشگی‌اش خود را چنین توصیف کرد: "یک اقتصاددانِ نظریه‌پرداز آشنا با فلسفه" و بلافاصله توضیح می‌دهد که "فیلسوف عملی" با این تاکید همیشگی‌اش به توده‌ها؛ "فیلسوف زندگی توده‌هام".
فریبرز رئیس‌دانا، اقتصاددان چپ گرای ایرانی در تمام سال‌هایی که بسیاری از باورمندان به سوسیالیسم یا گرایش‌های دیگر از چپ ملاحظات و نگرانی‌هایی برای ابراز باور و اندیشه خود داشتند، میدان‌دار دفاع از ایده‌ها و باورهای سوسیالیستی بود.
رئیس‌دانا سوسیالیسم را نه یک "آرزوی خطاطی شده و قاب گرفته بر دیوار" که سوسیالیسم را "جوانه‌های اعتراض نسبت به نظم موجود به سرمایه‌داری" می‌نامید.
اما رئیس‌دانای ۷۱ ساله، شهرت خود را تنها مدیون دفاع پرشور و بی‌سانسورش از ایده های اقتصاد سوسیالیستی نیست. او مترجم و نویسنده‌ای عضو کانون نویسندگان ایران بود که هرگز حضور در جامعه به عنوان فعال مدنی را وانگذاشت.
کم نیستند کسانی که فریبرز رئیس‌دانا را نه از بابت اقتصاد دانی او که از حضور پر رنگش در گردهمایی‌های معترضان، تجمعات دگراندیشان و حضور منتقدان به یاد می‌آورند.
میدان‌داری رئیس‌دانا در تشییع پیکر احمد شاملو، سخنرانی‌اش در آیین خاکسپاری محمدجعفر پوینده و محمد مختاری، قربانیان قتل‌های زنجیره ای و سالگردهای خاوران تنها چند قاب برجسته و برجای مانده از حضور رئیس‌دانا در بطن تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دهه‌های اخیر و مسوولیت‌پذیری او در قبال این تحولات است و نه تمام این تصاویر.
رئیس دانا با انتقادهایی که بعدها به بیژن جزنی داشت، اما خود را شاگردی تمام عیار می‌دانست که به گفته او دستش را گرفت و از جبهه ملی به سمت سوسیالیسم کشاند.
فریبرز رئیس دانا با انتقادهایی که بعدها به بیژن جزنی داشت، اما خود را شاگردی تمام عیار می‌دانست که به گفته او دستش را گرفت و از جبهه ملی به سمت سوسیالیسم کشاند.
آقای رئیس‌دانا که در تمام چهار دهه گذشته تحت فشارهای امنیتی با محدودشدن فعالیت‌های دانشگاهی و پژوهشی روبرو بود در نیمه شب اجرای هدفمندی یازانه‌ها در آذرماه ۱۳۸۹ پس از گفتگویی با تلویزیون بی‌بی‌سی فارسی و انتقاد از اجزای برنامه هدفمندی یارانه‌ها که آن را سیاستی "نئولیبرالی" می‌خواند در منزل شخصی خود بازداشت شد.
این اقتصاددان در توصیف برنامه هدفمندی یارانه‌ها آن را "فشردن گلوی کارگران و زحمتکشان و حمله همه‌جانبه به سفره خالی آنان" نامید.
پرونده اتهاماتی فریبرز رئیس‌دانا در شعبه ۲۸ دادگاه انقلاب اسلامی به ریاست محمد مقیسه بررسی شد و دادگاه او را به تحمل یک سال حبس محکوم کرد.
اتهامات وارده به رئیس‌دانا "عضویت در کانون نویسندگان، صدور بیانیه علیه سانسور، گفت‌وگو با رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور و متهم کردن جمهوری اسلامی به آزار و تجاوز و شکنجه زندانیان" بود.
او در خردادماه سال ۹۱ جهت اجرای حکم یک سال زندان خود، بازداشت و روانه زندان اوین شد. این حبس تا فروردین ۹۲ ادامه یافت.
رئیس دانا در مواجهه با پدیده‌های مختلف داخلی و خارجی، از منظر خاص خود می‌نگریست بی آنکه هراس آن را داشته باشد که از هر سو متهم به هواداری از این یا آن شود.
نقد همیشگی اش به "سرمایه داری و امپریالیسم"، یا دفاع مداومش از مردم فلسطین، گاه چنین می‌نمود که باورهای رئیس‌دانا به سیاست‌های رسمی جمهوری اسلامی تنه می زند و بهانه‌ای می شد برای آنها که از منظر راست گرایی لیبرال منتقدش بودند، اما هم زمان نقد رئیس دانا به سیاست‌های حاکمیت در حوزه حقوق‌بشر، حقوق کارگران، حقوق زنان و دفاع تمام عیارش از آزادی‌های اساسی، خط باطلی روشن و پررنگ بر نزدیکی منظر نگاهش با نگاه حاکم می‌کشید.
فریبرز رئیس دانا در بیان نقدهای خود به سیاست‌های اقتصادی حاکمیت که گاه سیاست‌هایی چپ گرایانه نامیده می شد بر غایب بودن بیش از سه دهه ای خود و همفکرانش از پست‌های مدیریتی، دولتی و حکومتی و ممنوعیت حضورشان در نظام تصمیم گیری و تصمیم سازی اشاره می کرد.
این اقتصاددان چپ‌گرا، اقتصاد ایران را قطعا و "بی برو و برگرد" یک "اقتصاد سرمایه داری" می دانست که به گفته او برای حیات خود نیاز به "انباشت مداوم سرمایه با استفاده از بهره کشی طبقه کارگر" دارد.
آقای رئیس‌دانا در عین حال "مبارزه طبقاتی را تقدیر سوسیالیست‌ها می‌دانست" و تاکید می کرد که از این مسیر، "راه گریزی" نیست.
میدان‌داری رئیس‌دانا در تشییع پیکر احمد شاملو، شاعر نامی و پرآوازه ایرانی سخنرانی‌اش در آیین خاکسپاری محمدجعفر پوینده و محمد مختاری، قربانیان قتل‌های زنجیره ای و سالگردهای خاوران تنها چند قاب برجسته و برجای مانده از حضور رئیس‌دانا در بطن تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دهه‌های اخیر و مسوولیت‌پذیری او در قبال این تحولات است و نه تمام این تصاویر.
با این حال اقتصاددانان راست گرا و لیبرال، دیدگاه اقتصادی فریبرز رئیس دانا را دیدگاهی غیر قابل اجرا می‌دانستند یا در بهترین حالت با یادآوری نمونه‌های شکست خورده دولت‌های کمونیستی همچون نظام شوروی سابق و کشورهای اقماری آن، حاکم شدن دیدگاه‌های اقتصادی رئیس‌دانا را الزاما رساندن کشور به آن تجربه ها می‌دانستند.
صداقت، شهامت در بیان اعتقادات و باورها، حضور همیشگی او در میان "زحمتکشان" و چند وجهی بودن رئیس دانا از اقتصاد، پژوهش در حوزه‌های آسیب‌های اجتماعی و ادبیات از مهم‌ترین ویژگی‌های منحصر به فرد او بود.
تحقیقات او در حوزه آسیب‌شناسی اجتماعی و به ویژه پژوهش‌های رئیس‌دانا در حوزه اقتصاد مواد مخدر و شبکه آن در ایران، فعالیت‌هایی یگانه بوده‌اند.
فریبرز رئیس‌دانا، دوره کارشناسی اقتصاد را در دانشگاه تهران گذراند و دوره کارشناسی ارشد را در رشته اقتصاد سنجی در دانشگاه ملی خواند.
از این دانش‌آموخته دکترای اقتصاد در مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی از مدرسه اقتصاد لندن، تالیفات، ترجمه‌ها و تحقیق های پرشماری بر جا مانده است. حاصل تلاش او در این عرصه، تالیف دست کم ۱۵ جلد کتاب در حوزه توسعه اقتصادی، دموکراسی، آزادی و مقالاتی پرشمار در نشریات تخصصی و عمومی به جا مانده است.
این اقتصاددان، نویسنده و مترجم در دوره‌هایی در دانشگاه های ملی، علوم بهزیستی و توانبخشی ایران به تدریس مشغول بود.
فریبرز رئیس دانا که چند ماهی گرفتار مبارزه با بیماری بود، در ۲۶ اسفندماه سال ۹۸ شش روز پس از ابتلا به کرونا در حالی که در بیمارستانی در تهران بستری بود درگذشت و آرزوهای ناتمامش برای رفع بی‌عدالتی و تبعیض، آموزش و بهداشت همگانی و رایگان ناتمام ماند.
بی بی سی
